هرس و تربیت درخت انگور

مو یکی از هرس پذیرترین درختان میوه بوده که می بایستی همه ساله هرس شود و در موقع هرس بیش از 80 % از شاخه های آن حذف گردد؛ به همین دلیل اصطلاحی است که می گوییم قیچی باغبانی کلید رمز برداشت انگور است!

تعریف هرس

هرس عمل بریدن یا قطع کردن قسمت هایی از اندام گیاهان بر اساس فرمول و هدف معینی است که در  رشد، قدرت رویشی و زایشی درختان و آرایش آنها اثر گذاشته و در نتیجه مقدار محصول افزایش  و گیاه به نحو صحیح و دلخواه پرورش می یابد.

اهمیت و نتایج هرس

1) افزایش عمر درخت

2) افزایش میزان محصول

3) ایجاد فرم و اسکلت مطلوب

4) جوان کردن درختان مسن

5) افزایش کیفیت میوه

6) جلوگیری از ریزش میوه

هرس انگور

بوته مو یکی از هرس پذیرترین درختان میوه بوده که به دلیل رشد سالانه می بایستی همه ساله هرس شود و در موقع هرس بیش از 80 % از شاخه های آن حذف گردد؛ به همین دلیل اصطلاحی است که می گوییم قیچی باغبانی کلید رمز برداشت انگور است) یعنی هرس مو از همه عملیات باغی مهمتر است).

منظور از هرس انگور، کم کردن تعدادی از شاخه های اضافی و غیر بارور و کوتاه نمودن بقیه آنها می باشد، به طوریکه تعادل بین ریشه و اندام های هوایی برقرار گردد، تا در ادامه آن بتوان میوه ی کافی و با کیفیت بالا به دست آورد و همچنین زمینه رشد را که تامین کننده ی میوه سال آینده است، فراهم ساخت. برای هرس گیاه، به طور کلی بایستی به 2 مطلب مهم توجه کرد: یکی شکل دادن به درخت و دیگری کنترل محصول، به گونه ای که میوه در تمام قسمت های آن پخش شود. البته در دیگر درختان میوه این دو عمل مهم به طور همزمان انجام می شود، اما در مو کاملا جدا از یکدیگر صورت می پذیرد؛ زیرا سیستم های مختلفی برای پرورش مو وجود دارد که برای هر سیستم می بایستی هرس ویژه ای را اعمال کرد. به طور کلی همان طور که ذکر شد، هرس صحیح علاوه بر تنظیم مقدار محصول سالانه، کیفیت میوه را بالا می برد.

قسمت های مختلف بوته انگور که می بایستی برای تربیت و هرس باروری مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

1) تنه

2) شاخه های اصلی

3) تاج شاخه های قدیمی

4) شاخک ها

5) شاخه های رسیده

6) شاخه های جانبی و پراکنده

7) شاخه های میوه دهنده

8) گره ها

9) جوانه ها

10) پاجوشها

11) ساقه جوشها.

فصل هرس در بوته مو

عملیات هرس بوته ی مو، به طور معمول در 2 فصل اجرا می گردد:

1) هرس خشک (زمستانه): هرس بهره برداری بوده که در دوره ی استراحت گیاه و در زمستان صورت می پذیرد. عبارتست از حذف شاخه های خشکیده ی ضعیف و بیمار و یا شاخه های بارده همان سال و باقی نهادن شاخه های مناسب با تعداد معینی جوانه بر روی آنها، به طوریکه این جوانه ها بتوانند در سال زراعی بعد، باردهی بوته را تامین کنند.

2) هرس سبز (تابستانه): هرس مکمل هرس زمستانه بوده و در دوره ی فعالیت بوته مو یعنی در تابستان انجام  می گیرد. این نوع هرس را می توان کامل کننده ی هرس خشک دانست، چرا که این عمل باعث توزیع صحیح و منظم مواد غذایی در اندام های گیاه می شود. این هرس، هنگامی بر روی بوته مو انجام می گیرد که جوانه ها شروع به رشد کرده باشند. هرس تر را می توان در تمام فصل رشد ادامه داد.

قسمت های مختلفی که هرس سبز بر روی آن انجام می گیرد، عبارتند از: جوانه ها، شاخه، برگ و خوشه.

انواع هرس خشک

الف) هرس فرم دهی: از سال اول کاشت نهال در باغ تا سال شروع بار دهی، نهال های کاشته شده بر حسب شرایط آب و هوایی و نوع خاک و نوع سیستم) انواع سیستم ایستاده روسیمی، سیستم پاچراغی و سیستم خزنده (هرس فرم می شوند. با انجام این هرس اسکلت مو شامل: تنه، بازوها و شاخه های میوه دهنده در طول سه سال پرورش، در محل مناسب خود تعیین و تربیت می یابند. به طور کلی قبل از شروع باردهی انگور، اندام درختچه مو بایستی در طول سه سال فرم دهی کاملا تشکیل شده باشد.

ب) هرس باردهی: از سال چهارم (پس از تشکیل اسکلت و اندام مو با هرسهای فرم دهی در سه سال قبل) بار دهی مو شروع و همه ساله هرس باردهی در تاکستان انجام می گردد. این هرس را پس از خزان نمودن برگها در پاییز تا قبل از باز شدن جوانه ها در بهار می توان انجام داد. در مناطق سردسیر بهتر است پس از سپری شدن یخبندان زمستان و در بهار انجام گیرد.

لذا در هنگام هرس، هرسکار باید سه هدف عمده را مورد توجه قرار دهد:

1) برداشت حداکثر محصول در همان سال

2) پیش بینی و تامین شاخه های چوب و جوانه های ذخیره برای سال آتی

3) بالا بردن عمر تاک

اصول کلی در هرس باردهی انگور

1) باید توجه داشت که برداشت محصول با کمیت و کیفیت مطلوب از یک تاکستان، به باقی گذاشتن تعداد زیاد جوانه های بارده ارتباط نداشته، بلکه به طرز تقسیم و توزیع این جوانه ها بر روی قسمت های مختلف شاخه های مو بستگی دارد.

2) مو درختچه ای است که جوانه های بارده (مولد خوشه انگور (را بر روی شاخه های یکساله تولید می کند و باردهی این جوانه ها در اکثر ارقام انگور هنگامی که شاخه های یکساله بر روی شاخه دو ساله قرار گرفته باشند بیشتر خواهد بود.

3) چون  شاخه ها و بازوهای پیر (5تا 8 ساله) به تدریج تاثیر خود را در کمک به باردهی جوانه ها عملا از دست می دهند، لذا بایستی با حفظ تناسب بین شاخه های یکساله و چند ساله (بر اساس قدرت مو ( آنها را حذف و جهت تجدید این بازوها از نرکهای قوی (شاخه های یکساله  ای که از شاخه های چند ساله روئیده اند و جوانه های آن بارده نمی باشند) که در پایین بازوها و در روی تنه مو تشکیل می شود، استفاده نمود.

4) در یک شاخه یکساله باردهی جوانه ها به ترتیبی که بر روی شاخه قرار دارند، نسبت به واریته ها فرق داشته؛ به طوریکه در بعضی از ارقام انگور جوانه های پایین و در عده ای جوانه های نسبتا بالا بارده هستند. به طور کلی اولین و دومین جوانه های تحتانی شاخه یکساله مثل شانزدهمین تا هجدهمین جوانه بالایی با آنکه کم و بیش بارور می شوند، اما مانند جوانه های سوم تا شانزدهم از پایین به بالا کاملا بارده نخواهند بود و در بین جوانه های سوم تا شانزدهم، جوانه های وسطی هر شاخه معمولا بارده تر از سایر جوانه ها می باشند که البته بر حسب رقم و نوع انگور متفاوت خواهد بود.

5) مهمترین عمل هرس انگور، تعیین و نگهداری جوانه های لازم بر روی هر پایه مو می باشند. عوامل محیطی، ارقام انگور با مختصات مربوطه، سن بوته مو، تعداد درخت در هکتار، سیستم هرس قبلی، روش های به زراعی؛ هر کدام به سهم خود نقشی اساسی را در تعیین  تعداد جوانه لازم پس از هرس به عهده خواهند داشت.

شدت هرس بوته های مو

به طور کلی شدت هرس بر حسب نوع رقم، محل کاشت و رشد بوته، کاملا متفاوت خواهد بود. در مورد چگونگی شدت هرس بوته های مو، می بایستی به نکات ذیل توجه داشت:

1) تاثیر هرس در چگونگی قدرت رویشی بوته ی مو

2) تاثیر مقدار میوه در رشد بوته

3) تاثیر هرس در مقدار محصول سالانه ی بوته مو.

مقدار میوه و میزان شاخه های هرس شده  هر کدام به تنهایی و یا همراه با یکدیگر، اثری فوق العاده در رشد بوته دارند. بدین ترتیب که هر چه هرس شدیدتر و یا مقدار میوه سالانه زیادتر باشد، رشد بوته کمتر خواهد بود. به عبارت دیگر رشد بوته ی مو با شدت هرس و مقدار زیاد میوه، نسبت معکوس دارد. شدت هرس سالانه ی مو را می توان به هرس کوتاه، هرس بلند و هرس مختلط تقسیم کرد.

سیستم های مختلف هرس باردهی در انگور

1) هرس کوتاه (شدید): این نوع هرس در بعضی از واریته هایی که فقط جوانه های پایینی بارده می باشند (مانند عسگری( انجام می گیرد و چون تمامی شاخه ها هرس می شوند (دو یا سه چشمی) لذا این نوع هرس بسیار آسان بوده و به کارگر مجرب نیاز نمی باشد. از معایب این هرس استفاده از 5 تا 10 درصد ظرفیت و قدرت باردهی درخت می باشد  و در واقع محصول را شدیدا محدود و موجب از بین رفتن مقدار زیادی از توان مو خواهد شد. به طور کلی هرس کوتاه بیشتر در خاکهایی که فقیر و سبک و مرطوب بوده و ارقام انگور ضعیف در آنها کشت شده است مورد استفاده قرار می گیرد. در این هرس تعداد 2 تا 3 جوانه بر روی شاخه نگهداری و بقیه حذف می شود.

2) هرس بلند (خفیف): این نوع هرس بر عکس هرس کوتاه برای ارقامی از انگور که جوانه های بارده آنها در قسمتهای فوقانی شاخه های سال قرار گرفته باشند و معمولا رقمی قوی بوده و با تراکم در واحد سطح کشت گردیده و خاک باغ نیز بسیار قوی باشد توصیه می گردد. از معایب این سیستم هرس این است که به علت کمبود چوب و شاخه های جایگزین (ذخیره برای سال بعد) از مقدار محصول سال بعد کاسته خواهد شد و همچنین با انجام این هرس بازوها و تنه سریعا طویل گشته و طبعا با انجام هرس بر روی تنه و بازوهای چند ساله زخمهای عمیق و بزرگی را ایجاد می کند که ترمیم آنها برای بوته مو بسیار مشکل خواهد بود. در این سیستم هرس تعداد 4 الی 12 جوانه (بسته به واریته انگور (بر روی شاخه نگهداری می شود.

3) هرس مختلط (آمیخته): این نوع هرس که در واقع ترکیبی از دو هرس قبلی کوتاه و بلند می باشد، به نظر بیشتر متخصصین، بهترین نوع سیستم هرس برای تمامی ارقام انگور کشورمان می باشد، زیرا در این سیستم وظائف شاخه ها کاملا از هم مجزا می باشند؛ بدین معنی که شاخه های کوتاه برای ذخیره شاخه و میوه سال بعد و شاخه های بلند به منظور تامین محصول در همان سال طوری تنظیم شده اند که بر روی بازوها، یک شاخه بلند به همراه یک شاخه کوتاه حلقه های مثمره را تشکیل می دهند.  با انجام این هرس از حداکثر ظرفیت مو استفاده می گردد و برای تمام ارقام انگور و در هر اقلیمی و با توجه به هر شرایطی قابل اجرا خواهد بود. در این نوع هرس یک شاخه با 6 الی 8 جوانه جهت تولید انگور و یک شاخه با 2 جوانه جهت تولید شاخه و میوه سال بعد تواما در کنار هم نگهداری می شوند و بر روی هر پایه ممکن است بر حسب واریته انگور و قدرت بار دهی چندین حلقه بارده یا مثمره (شاخه بلند + شاخه کوتاه) ایجاد گردد. به طور کلی این هرس به تقویت کلی پایه های مو کمک بیشتری کرده و ظرفیت تولید محصول را بالا می برد و تعداد جوانه های بارده به 2 برابر افزایش می یابد، به طوریکه با انجام این سیستم هرس، عملکرد در واحد سطح را تا 2 برابر می توان افزایش داد.

منبع: تبیان - جوها