هر آنچه باید از کاشت، داشت و برداشت خرما بدانیم

کشور ایران با تولید 1066000 تـن خرمـا رتبـه دوم را بعـد از کشـور مصـر بـه خـود اختصاص داده و پس از مصر و ایران، کشورعربستان سعودی با تولیدی معادل 1050000 تـن در مقام سوم قرار دارد. به طور کلی خرما محصول مناطق گرمسیری است، اگرچـه در نقـاط نیمـه گرمسـیری نیـز کشت می شود. به طور کلی رشد خرما در نقاطی میسر است که دارای زمسـتان معتـدل و تابسـتان گـرم و خشک برای رسیدن میوه باشد و در مدت 5-7 ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه، باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد. عوامل آب و هوایی که رشد رویشی و کمیت و کیفیت خرما را تحت تاثیر قرار می دهد:

یک) درجه حرارت: درجه حرارت های بالا در مناطق کشت و پرورش خرما، ناشی از رطوبت نسبی پائین هوا، طول روز بلند در فصل تابستان و آفتاب تند و شدید در این مناطق است.

دو) باران: کشت نخل خرما در مناطقی صـورت می گیرد کـه دارای بارنـدگی هـای زمسـتانه هستند و این بارندگی ها نه تنها نمی توانند به میوه خرما خسارت وارد کنند، بلکه بـرای خـاک مناطق کشت خرما مفید به شمار میروند، چرا که باعث شستن مقـداری از نمـک خـاک کـه مشکل اصلی مناطق خرما خیز است، می شود.

سه) رطوبت هوا: درخت خرما مناسب ترین درخت میوه اراضی خشک حاره است. در رطوبت نسبی بالا، میوه ها نرم و چسبنده می شوند اما در رطوبت نسبی پائین، میوه ها خیلی سفت و خشک می شوند.

چهار) باد: در مقایسه با سایر گونه های گیاهی، نخل خرما در مناطق بادخیز خسارت چندانی نمی بیند.

پنج) نور: از آنجا که خرما عمدتا در نواحی خشک و نیمه خشک وجود دارد تحمـل خـوبی در شرایط نور زیاد دارد.

شش) آب: مهمترین عامل محدود کننده کشت خرما می باشد. گرچه درخت خرما نسبت به خشکی و کم آبی مقاوم است اما به منظور تولید محصول با کمیت و کیفیت مناسب نیاز به آب فراوان دارد. به طور کلی میزان رطوبت خاک و نیاز آبی گیاه باید با هم متعادل باشند. درخت خرما این توانایی را دارد که خود را با مقادیری از رطوبت خاک که تحمل آن برای اکثر درختان امکان ندارد، عادت دهد. اما جهت محصول بهتر و بیشتر، به مقادیر فراوان آب نیاز دارد.

در صورتیکه کم آبی برای مدتی طولانی برای نخل اتفاق بیفتد، به تدریج برگهای مسن آن خشک می‌شوند تا آب موجود در آنها به مصرف جوانه انتهایی برسد.

به این نکته توجه داشته باشید که اگر گرده افشانی هم زمان با تنش آبی باشد، تاثیر منفی خواهد داشت. پس اول باید تنش آبی برطرف شده و سپس گرده افشانی انجام گیرد.

خاک مناسب:

از نظر نیاز خاکی، نخل خرما گیاهی کم توقع است. این گیـاه در هـر نـوع خـاکی از شـن خالص تا خاکهای سنگین رسوبی، که نیازهای اولیـه نخـل را بـرای اسـتقرار در خـاک فـراهم میکند و مواد معـدنی و آب مـورد نیـازش را تـأمین کـرده و دارای زهکـش و نسـبت بـه آب نفوذپذیر باشد قادر به رشد است. اغلب کارشناسان معتقدند بهترین نوع خاک برای نخل خرما خاکهای عمیق، زهکشدار با بافت نسبتاً سبک و دارای مواد آلی کافی و قـدرت نگهـداری آب کافی می باشد.

آبیاری باغ های تازه احداث :

بهترین طریقه آبیاری نخلستان های جدیدالاحداث در سیستم آبیاری سطحی آبیاری تشتکی است. در این روش با در نظر گرفتن اندازه نهال، تشتکی در اطراف آن درست می کنند و آن را با ایجاد جوی های فرعی به جوی اصلی وصل می کنند.

در اکثر مناطق دور آبیاری در نخلستانهای جدید الاحداث در ماه اول یک روز در میان و در ماه دوم دو روز در میان و در ماه سوم سه روز در میان و بعد از آن هفته‌ای یکبار است.آبیاری در زمستان هر ۱۰-۱۵ روز یکبار صورت می گیرد.

آبیاری نخل های مثمر:

در روش آبیاری سطحی در شرایط ایران به طور کلی نخلستان هایی که دارای خاک سبک می باشند، در تابستان ۷ـ۴روز و در زمستان ۳۲-۲۰ روز یکبار آبیاری می شوند و نخلستان هایی که دارای خاک سنگین هستند، در تابستان ۱۲ـ۷ روز یکبار و در زمستان ۳۰-۴۵ روز یکبار آبیاری میشوند.

گرده افشانی:

گرده افشانی خرما یکی از حساسترین کارهای نخل داری است که نقش بسیار مهمی در افزایش کمیت و کیفیت محصول دارد. در شرایط ایران فصل گرده افشانی از اواسط بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت ماه به طول می انجامد. 

گرده افشانی در نخل خرما به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام میشود.

گرده افشانی طبیعی :

این نوع گرده افشانی بوسیله باد و حشرات انجام می شود و از نظر اقتصادی قابل توصیه نیست زیرا:‌ به مقدار زیادی نخل نر نیاز دارد و هم چنین  وزش باد و فعالیت حشرات تابع شرایط جوی است.

گرده افشانی مصنوعی :

بوسیله انسان انجام می شود و به دو شکل سنتی و مکانیکی اعمال میگردد:

گرده افشانی سنتی:

- قراردادن خوشک های گل نر درون خوشک های گل ماده که یکی از متداول ترین روش های گرده افشانی در اغلب مناطق خرما خیز کشور می باشد.

- قراردادن دانه گرده درون پارچه و تکانیدن روی خوشه های ماده.

- قرار دادن قطعات پنبه آغشته به دانه گرده درون گل آذین ماده که این روش در کالیفرنیا مورد استفاده قرار گرفته است.

گرده افشانی مکانیکی:

جهت گرده افشانی مکانیکی از دستگاه گرده افشان استفاده میکنند.

مزایای گرده افشانی مکانیکی:

- عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گرده افشانی

- کاهش هزینه گرده افشانی

- عدم نیاز به کارگر ماهر

- کاهش میزان گرده مصرفی

- عدم خطر جانی جهت فرد گرده افشان

- راندمان کار بسیار بالاست.

زمان گرده افشانی :

در غالب ارقام خرما بالاترین مقدار محصول با گرده افشانی سه یا چهار روز بعد از باز شدن اسپات ماده حاصل میشود.

رطوبت گیری نیز باید از خوشه های نر انجام گیرد.

نکات کلیدی در مورد گرده افشانی خرما:

· گرده افشانی در ساعت ۱۰ صبح لغایت ۳ بعداظهر انجام شود.

· در صورتی که بارندگی ۳-۲ روز بعد از گرده افشانی به وقوع پیوست گرده افشانی تکرار گردد.

· در روش مکانیکی گرده افشانی باید حداقل دوبار و به فاصله ۲-۳ روز انجام شود.

· گرده افشانی مکانیکی به دلیل مزایای متعدد بر گرده افشانی سنتی ارجحیت دارد. بنابر این توصیه میشود از این روش استفاده گردد.

· در نقاطی که درجه حرارت در هنگام گرده افشانی پایین است از کیسه های کاغذ کرافت روی گل آذین های گرده افشانی شده استفاده شود  ۱۰-۸ روز بعد برداشته شوند.

· تنک اول میوه خرما را میتوان با حذف یک سوم طول خوشه در ارقام با خوشک های بلند در هنگام گرده افشانی انجام شود.

· شکاف خوردن گریبانه ماده عالمت رسیدن آن و آمادگی جهت گرده افشانی است.

· هم زمانی رسیدن گل های نخل خرمای نر و ماده به ویژه در هنگامی که روش گرده افشانی سنتی می باشد، بسیار مهم است.

· گرده افشانی در اکثریت ارقام ۴-۲ روز بعد از پس از باز شدن اسپات انجام شود.

· استفاده از گرده خشک در مواردی نظیر سطح کاشت زیاد و وجود ارقام مختلف با تاریخ گل دهی متفاوت ضروری است.

· بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف سر بسته بدون هوا در مجاور کلرید کلسیم و درون یخچال با درجه حرارت ۴-۵ درجه سانتی گراد است.

· میزان گرده مصرفی برای هر خوشه یک گرم از مخلوط دانه گرده است به همراه مواد همراه.

· استفاده از دانه گرده خشک تازه مؤثرتر است.

· اختالط دانه گرده سال قبل با دانه گرده سال جاری در مواردی که ناچار به استفاده از دانه گرده سال قبل هستیم توصیه می گردد.

روش های تنک کردن خرما:

· کاهش تعداد خوشه ها

· تنک کردن خوشه ها

· تنک کردن با استفاده از مواد شیمیایی

مناسبترین نسبت برگ به خوشه برای اکثریت ارقام خرما ۱۰ برگ به یک خوشه می باشد. 

در کاهش تعداد خوشه ها رعایت دو نکته ضروری است:

 .حذف خوشه های ضعیف و تلقیح نشده.

 .رعایت تعادل خوشه ها روی درخت.

در شرایط ایران معمولا نخل کاران، تمام خوشه های ظاهر شده در دو سال اول را به منظور تقویت درخت حذف می کنند و در سال سوم تعداد محدودی خوشه ۲-۳خوشه نگهداری می کنند و به تدریج با افزایش سن درختان تعداد خوشه ها افزایش می یابد تا اینکه نهایتاً روی هر درخت ۱۰-۱۲خوشه نگهداری میکنند.

عمل تنک خوشه ها را می توان در دو مرحله انجام داد:

الف : زمان گرده افشانی: در این مرحله معمولا غلاف هایی که خیلی زود یا خیلی دیر ظاهر می شوند حذف می گردند.

ب: شش الی هفت هفته بعد از گرده افشانی: با در نظر گرفتن نسبت مناسب برگ به خوشه.

هرس نخل:

معمولا پنج نوع هرس در نخل خرما متداول است:

۱-هرس برگ ۲-هرس دمبرگ ۳-هرس خار ۴-هرس دم خوشه ها پس از برداشت ۵-حذف تنه جوش و پاجوش.

زمان هرس برگ خرما:

· هرس پس از برداشت محصول: در این مرحله برگ های خشکیده و برگ های آلوده به آفات و بیماری های نخل حذف می شوند.

· در زمان گرده افشانی: این کار به منظور سهولت در گرده افشانی انجام می شود.

· در زمان تنظیم و آرایش خوشه ها: (۸-۶ هفته پس از گرده افشانی) این نوع هرس به منظور رعایت نسبت مناسب بین برگ و خوشه و ایجاد فضای مناسب زیر خوشه ها جهت آرایش خوشه ها و همچنین سهولت درعملیات پوشش خوشه ها و برداشت آنها صورت می گیرد.

کودهای آلی:

مصرف کودهای آلی در خاک علاوه بر تأمین مقداری از عناصر غذائی مـورد نیـاز گیـاه ،باعث بهبود کیفیت فیزیکی خاک شده و در رشد و تکثیر موجودات زنـده ذره بینـی خـاک نیز نقش انکار ناپذیری دارد و موجب زنده نگـه داشـتن خـاک و افـزایش رانـدمان مصـرف کودهای شیمیایی میگردد. مسئله کاهش مواد آلی در خاکهای مناطق گرم و خرماخیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین توصیه میشود حداقل هـر دو سـال یـک بـار، کود حیوانی پوسیده در پای درختان خرما پخش و با خاک مخلوط گردد. بهتـرین زمان مصرف کودهای حیوانی در اواخر زمستان میباشد.

کودهای مورد استفاده در آبیاری قطرها ی نیز، بایستی کود عناصر پرمصرف و کم مصرف باشد.

زمان مصرف کودهای شیمیایی: 

به منظور به دست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی باید زمان مصرف کودها، با مراحل حساس در ایام رشد گیاهان منطبق گردد. بهترین زمان مصرف کودهای شیمیایی را در نیمکره شمالی (از جمله ایران) در ماه های بهمن (زمان گلدهی) و تیر ماه (زمان رشد و نمو تکامل میوه) پیشنهاد نموده است. همچنین گفته شده است که برای کودهای غیر نیتروژنی زمان مناسب بهمن ماه و اردیبهشت ماه و برای کودهای نیتروژنی بهمن ماه، اردیبهشت ماه و تیرماه است. 

روشهای کوددهی در خرما:

1)روش دستی: کودها در مقادیر توصیه شده برای هر نخل توزین شده و به یکی از

دو روش زیر مصرف میشود. 

الف) روش پخش سطحی (نواری): در پخش سطحی کودها در محل سایه انداز نخـل خرمـا به فاصله های مناسب از تنه نخل مصرف میشوند که این فاصله بستگی به سـن درخـت دارد . 

ب) روش چالکود: در روش چالکود، تعداد 3-4 چاله به ابعاد تقریبی 40×40×40 در سـایه انداز درخت و به فاصله مناسب از تنه نخل حفر نموده و کـود مـورد نیـاز را همـراه بـا کـود حیوانی به درون چاله ها می ریزیم و سپس عمل آبیاری انجام میشود.   .

2)روش کود آبیاری (Fertigation): این روش زمـانی قابـل اسـتفاده اسـت کـه سیسـتم آبیاری بر اساس مصرف کودهای شیمیائی طراحی شده باشد. انواع کودهای محلول در آب را می توان با استفاده از این روش مصـرف نمـود . ایـن سیسـتم تغذیـه ، کـود را بـ ه صـورت یکنواخت در اختیار گیاه قرار میدهد. در این روش بایستی کود در سیستم آبیاری قطره ای تزریق شود.