آشنایی با شبه غله ی کینوا

مهمتریــن مشــکلی که امنیت غذایی کشــور و جهان را تهدیــد میکند، کمبود منابع آب مناســب اســت. در حال حاضر کشــاورزی عمده ترین مصرف کننده ی منابع آب کشــور و به همیــن دلیــل آســیب پذیرترین بخش ناشــی از بحــران کم آبی اســت.‌‌ این در حالی است که منابع آبی شور کشور کم نیست!

راهکارهای مقابله با این بحران استفاده از منابع آب غیرمتعارف مانند آب های لب شور و شور، مدیریت آبیاری، بهره وری آب، تغییر الگوی کشت و طبقه بندی اقلیمی کشاورزی است. امروز کمبود منابع آبی، استفاده از آبهای نامتعارف را اجتناب ناپذیر کرده است.

آبهای نامتعارف شــامل آب دریا، آب های شــور و برگشــتی، آب فاضلاب و آب های‌شور فصلی اســت. به ‌منظور اســتفاده از منابع آب نامتعارف، باید گیاهان مناســب در الگوی کشت این مناطق قرار گیرد.

شــوری آب هــای ســطحی و زیرزمینــی تحت تأثیــر خصوصیــات اقلیمــی، جغرافیایــی، زمین شناســی و فعالیت های انســانی اســت. این در حالی است که بیشتر منابع آب ســطحی و زیرزمینی شــور و لب شــور در مناطق خشــک و نیمه خشــک قرار دارند، بنابراین می توان از تغییر الگوی کشت در این مناطق استفاده کرد. کینوا یکی از گیاهانی است که برای کشت در شرایط توضیح داده شده پیشنهاد و مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

گیاه شناسی کینوا:

کینوا یک گیاه شورزیست اختیاری است و قادر است تا شوری نزدیک به شوری آب دریا (40 دسی زیمنس بر متر) را تحمل کند. کینوا میتوانــد به این دلایل گیاه مناسبی برای استفاده از منابع آب و خاک بسیار شور باشد: مقاومت بالا بــه تنش هــای خشــکی و شــوری، تولیــد دانــه در دامنهای از شــوری کــه گندم و جــو و یا ســایر گیاهــان زراعــی معمول قادر به تولید نیســتند، تنوع ژنتیکی بالا، تطابق پذیری به اقلیم‌هــای مختلــف، ارزش غذایی بالا و کارایی بالای استفاده از منابع.

کینــوا گیاهــی دو لپــه ای، آلوتتراپلوئیــد، ســه کربنــه و هالوفیت اختیاری اســت که جزو شــبه غلات، دســته بندی می شــود. مراحل رشدی آن را نیز به پنچ مرحله ی سبز شدن، غنچه دهی، گل دهی، تغییر رنگ و برداشت تقسیم بندی می کنند. ارتفــاع گیــاه از 0/5 تــا 2 متــر و اندازه دانه 2 میلیمتــر و بــذور آن میــوه و دارای ژنوتیپهــای حســاس بــه طــول روز و روز خنثــی اســت. طــول دوره زندگــی بســته بــه رقــم و اقلیــم بین 100 تــا 240 روز اســت. تنــوع بالای کینــوا بــه تنش شــوری و خشــکی موجب شــده اســت کــه این گیاه ســازگاری وســیعی به‌شــرایط مختلف اقلیمی داشــته باشــد. کینوا یک گیاه غالبا‌ خــود گرده افشــان اســت‌ و در برخی ژنوتیپ ها دگرگرده افشانی نیز دارد.

ویژگی های بذر کینوا:

بذور گیاه هنگامی که به رسیدگی فیزیولوژیک میرسند دامنه وسیعی از رنگ ها را نشان میدهد. سفید، کرم، زرد، نارنجی، صورتی، قرمز، بنفش، قهوه ای روشن، قهوه ای تیره. سه رنگ قرمز، ســیاه و زرد تجاری شده است. نوع مختلف دانه با فرمهای استوانه ای، عدسی، بیضی و مخروطی در کینوا مشاهده شده است. در کینوا ســه نوع مختلف پانیکول قابل تشــخیص است.

(فرم تاج خروسی، کلوخه ای و حدواسط)

شــکل و فرم شــاخه دهی در انتخاب تیپ مناســب کینوا برای برداشــت مکانیزه بســیار مهــم اســت. فــرم 1 و 2 برای برداشــت مکانیزه و فــرم 3 و 4 با هدف تولید علوفه مناســب هستند.

خاک مناسب کینوا:

کینــوا می توانــد در خاک های شــنی تا رســی رشــد کنــد و همچنین دامنه وســیعی ازخا ک را نیز تحمل کند. بذور کینوا نیاز به بستر کاشت مرطوب با بافت متوســط دارد تا رطوبت کافی برای جوانه زنی و رشــد را در اختیار داشــته باشــد. آماده ســازی زمین کینوا همانند کشــت کلزا اســت. عملیات زراعی شــامل شــخم، دوبار دیسک و ماله است تا بستری عاری از کلوخ آماده شود.

خواص و کاربردهای کینوا:

بذور کینوا قابلیت استفاده در تغذیه انسان را دارد و منبع غنی از آنتی اکسیدانت و مواد غذایی مفید و پتانســیل اســتفاده برای تهیه نان، سوپ،‌سالاد و تهیه غذای نوزادان را دارد. کینــوا بدون گلوتن اســت و‌ دانه کامل آن به دلیل کم بودن شــاخص گلیســمیک از دیابت نــوع 2 جلوگیــری میکند و میتواند جایگزین غلات معمــول در رژیم غذایی افراد دیابتی شــود. شاخص گلیســمیک درجه بندی مواد غذایی دارای کربوهیدرات بر اساس میزان تأثیرشان بر روی قند خون در فاصله زمانی کوتاهی پس از غذا خوردن است.

برگهای این گیاه در سالاد مورد اســتفاده قرار میگیرد. بذر این گیاه غنی از پروتئین است و تنها گیاهی است که کل آمینواســیدهای ضروری بدن را تأمین میکند. تعادل آمینواسیدهای کینــوا بهتــر از گندم، جو و ســویا اســت. کینوا سرشــار از ویتامین E و امگا 3 اســت. میزان سدیم آن پایین تر و پروتئین و مواد معدنی آن به مراتب بالاتر از گندم، جو و ذرت است.

بذور گیاه با داشتن میزان قابل توجهی آهن و اسید فولیک، غذای مناسبی برای افرادی است که دسترسی کمی به پروتئین حیوانی دارند و ناچار هستند پروتئین مورد نیاز خود را از منابــع گیاهــی تأمین کنند. کینوا غنی از لیزین و اســیدهای آمینه ســولفوردار اســت ،در حالــی کــه پروتئیــن غلات از لحاظ این آمینواســیدها کمبــود دارد. آرد آن به تنهایی عــاری از گلوتن اســت. میزان روغن کینوا، 1/8 تا 9/5 درصد، (بالاتر از ذرت) است. 70 درصد روغن کینوا غیراشــباع و 55 تــا 63 درصــد آن آمگا 3، لینولئیک و لینولنیک اســید اســت.

تاریخ کاشت کینوا:

تاریخ کاشت از مهمترین عملیات زراعی بهمنظور بهبود درصد سبز و رسیدن به حدا کثر عملکــرد اســت. تاریخ کشــت مناســب کینوا بســتگی به اقلیــم منطقه و رقــم دارد. ارقام زودرس کینوا مناسب کشت در شهریور و یا کشت بهاره در مناطق معتدل خشک کشور اســت. ایــن ارقــام در مناطــق معتدلــه در صورتی کــه در مرحلــه 12 برگی باشــند در طول زمســتان زنده میمانند ولی بذری تولید نمیکنند. این ارقام مناســب کشــت در شــهریورماه و کشــت بهاره هســتند. کشت در شهریورماه مناســب فلات مرکزی است ‌کــه بارندگــی کمــی در طــول پاییز دارنــد. زیرا بــذور گیاه در مرحلــه رســیدگی فیزیولوژیک بــه جوانه‌زنــی روی پانیکــول حســاس هســتند و بارندگــی پاییــزه موجب بروز ایــن پدیده میشــود.

ارقام متوســط‌ رس و دیررس کینوا قادر هســتند در زمســتان ســرمای تا دمای 5- درجه سانتیگراد مناطق معتدله با زمستان خنک را تحمل کنند و با افزایش دما رشد رویشی خــود را ادامــه دهند. البته کشــت پاییزه این گیــاه در مناطقی توصیه می شــود که امکان بارندگی پاییزه جهت تأمین بخشــی از آب را داشــته باشــد. در اقلیم نیمه‌خشــک با زمســتان خنک در شمال کشور نیز کشــت پاییزه ارقام مناسب کینــوا بهصــورت دیــم و کشــت ارقــام زودرس در اســفند با آبیــاری تکمیلی با آب شــور و یا بدون آبیاری امکانپذیر اســت.

کود دهی کینوا:

مطالعات بر روی کوددهی کینوا بسیار محدود است و بیشتر بر روی کاربرد کود دامی به‌منظــور تولیــد ارگانیک کینوا کار شــده اســت. در آمریکای جنوبی بیشتر کشــاورزان از کودهــای دامــی اســتفاده میکننــد. 20 تا 30 تن کــود دامی موجب بهبود ســاختار خا ک و افزایــش عملکــرد میشــود. بهتریــن زمــان کاربرد کود دامی 2 ماه قبل از کاشــت اســت؛ ولــی بــا توجــه میــزان پروتئین بالای بذور کینــوا، باید در کاربرد کود نیتروژن توجه ویژه ای داشت.‌تحقیقات نشان داد که کینوا به کود نیتــروژن واکنش خوبی نشــان می دهد و بــا کاربرد 120 کیلوگرم در هکتــار نیتروژن بدون کاهــش کارایــی مصــرف کود، عملکــرد بهبود می یابد. بین غلات، جو از بقیه متحمل تر است ولی گیاه در شوری 25 dS/m از بین میرود. در حالــی که در این شــوری عملکرد کینوا 50 درصــد کاهش می یابد.