مراحل کاشت، داشت و برداشت انجیر دیم

مقدمه: 

انجیر (Ficus carica) گیاهی از خانوادهMoraceae که گل های نر و ماده آن جدا از هم و به صورت فشرده در روی قسمت های داخلی محور گل آذین واقع شده اند.درخت انجیر از گیاهان خزان دار نیمه گرمسیری است که زمستان های ملایم همراه با بارندگی‌های پراکنده و تابستان های گرم را ترجیح می دهد. ویژگی های خاص درخت انجیر و مقاومت آن در مقابل بعضی عوامل نامساعد محیطی مخصوصاً شوری خاک باعث شده که این درخت باارزش به طیف وسیعی از شرایط آب و هوایی و خاکی سازگار باشد.

موطن اصلی درخت انجیر اروپا، آسیا، آفریقا و نواحی مدیترانه بوده و به همین جهت آن را جزء میوه های نیمه گرمسیری طبقه بندی کرده اند. ایران اولین تولیدکننده انجیر خشک دنیاست.

مراحل کاشت انجیر دیم:

الف- نیاز های اکولوژیک درخت انجیر:

۱- درجه حرارت: انجیر در درجه حرارت ۳۵-۲۵ درجه سانتیگراد به خوبی رشد می‌کند ولی درجه حرارت بالای ۴۲ درجه سانتیگراد کیفیت میوه را کاهش می‌دهد. انجیر در مقابل سرما در دوره جوانی حساس است. درختان جوان در سرمای ۳- درجه سانتیگراد در ماه‌های آذر و دی آسیب می‌بینند و در درجه حرارت ۹- درجه سانتیگراد از بین می روند. تنه درخت حرارت ۱۰- درجه سانتیگراد را تحمل می‌کند و قدرت رویش دوباره پس از آسیب دارد. 

۲- باران: 

- وقوع بارندگی در فصل گرده افشانی(خرداد، تیر) و زمان برداشت میوه عامل زیان به شمار می‌رود. 

- میزان بارندگی برای کشت انجیر ۴۰۰-۳۰۰ میلی متر در سال با پراکنش مناسب ایده آل است. امکان کشت انجیر در مناطقی که دارای متوسط بارندگی سالیانه ۳۰۰-۲۷۰ میلی متر است وجود دارد.

۳- ارتفاع از سطح دریا: انجیر در نقاط پست از حاشیه دریا تا ارتفاع ۱۸۰۰ متر محصول با کیفیت و کمیت مطلوب تولید می کند.

۴- طول و عرض جغرافیایی: مناطقی که طول جغرافیایی ۶۲-۴۸ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵-۲۵ درجه شمالی قرار دارند.

۵- آب: انجیر جزء گیاهان با مقاومت متوسط نسبت به شوری خاک می باشد. به طوریکه ۶-۴ EC میلی موس بر سانتی متر را تحمل می‌کند. با توجه به اینکه درختان انجیر دیم آبیاری نمی شوند بنابراین EC آب مهم نمی باشد.

۶- خاک: از لحاظ شرایط خاک، درختان انجیر به روی دامنه وسیع از خاک های شنی تا رسی با PH ۶٫۷-۸ رشد می‌کند. بهترین خاک برای کشت انجیر، لیمونی است.

ب- مراحل احداث باغ انجیر: مطالعات مقدماتی شامل بررسی آب و هوای منطقه، خاک، آب و سرمایه مورد نیاز

- انتخاب رقم: سازگاری با شرایط آب و هوای منطقه با عملکرد بالا، مقاومت یا تحمل در برابر شرایط نامساعد خاک، آب، تعیین نوع مصرف، زمان رسیدن محصول و عرضه به بازار مصرف و اقتصادی نبودن قیمت محصول از نکات بسیار مهم در انتخاب رقم برای کاشت است.

۱- تهیه بستر کشت: آماده سازی زمین شامل: تسطیح، تراز بندی در اراضی شیب دار، حفر گودال، ایجاد تشتک

۲- ابعاد گودال ها: طول و عرض حدود ۸۰-۷۰ سانتی متر. ابعاد گودال های کاشت بستگی به بافت خاک و اندازه نهال دارد و به طور کلی ابعاد گودال ها ۱٫۵*۱ می باشد.

۳- فاصله کاشت: فاصله کاشت در انجیر دیم با احتساب ۱۰۰ اصله نهال ۱۰*۱۰ می باشد.

۴- نحوه کاشت: انجیر دیم گودال هایی به عمق ۱٫۵-۱ متر با طول و عرض ۸۰-۷۰ سانتی متر حفر نموده و قلمه هایی که دارای طول ۸۰-۷۰ سانتی متر و قطر ۴-۲ سانتی متر می باشد کاشته می شوند. ابتدا ته گودال را چند سانتی متر خاک سطحی ریخته و سپس قلمه ها را به صورت عمودی و مورب در داخل گودال قرار داده و روی آن خاک می ریزند. در انجیر دیم باید سطح گودال از سطح زمین پایین تر و آبگیرتر باشد.

۵- زمان کاشت: زمان کاشت از اوایل اسفند تا نیمه اول فروردین ماه می باشد.

۶- نگهداری از نهال ها: در انجیر دیم نهال ها باید در مقابل شرایط نامناسب محیطی (گرما و با دمای گرم و سرما در فصل زمستان ) و خسارت برخی از آفات نظیر موش حفاظت شوند. برای این کار دور قلمه ها را با سنگ پوشانیده و حتی منفذها را با ریختن خاک می گیرند.

مراحل داشت باغ انجیر:

الف- برای تشکیل شکل درخت آن را هرس فرمی می نامند.

ب- هرس بهره برداری

الف- هرس فرمی: ۱- تشکیل درخت به شکل بوته ۲- تشکیل درخت به شکل پابلند

ب- هرس بهره برداری:

 ۱- هرس سبز: برای جلوگیری از چند تنه شدن درختان برخی از پاجوش ها را حذف می کنند. این عمل در شهریور ماه صورت می گیرد.

۲- هرس پاییزه: در این نوع هرس از ۲ تا ۳ شاخه ای که روی شاخه سال قبل باقی مانده و محصول پاییزه داده است یکی را که نزدیک شاخه اصلی یا تنه درخت است، نگه داشته و بقیه را حذف می کنند. 

ج- زمان و دفعات گرده افشانی باغات: انجیر ازمیر نیاز به گرده افشانی داشته و در صورتی که این عمل انجام نشود میوه ها قبل از رسیدن می ریزند. عمل گرده افشانی به صورت مصنوعی و به وسیله انسان صورت می گیرد. در فاصله زمانی اواسط خرداد تا اواسط تیرماه انجام می‌گیرد. تعداد دفعات گرده افشانی(بر دادن) ۲ تا ۳ نوبت و به فاصله ۱۰-۷ روز می باشد. باغداران پس از چیدن و یا خرید بر انجیر آن ها را درون قوطی هایی که به درخت آویزان شده، می ریزند. پس از مدت بسیار کمی زنبورها (بلاستوفاگا) از میوه بر خارج شده و وارد میوه های تلقیح نشده می شوند و عمل تلقیح انجام می شود. 

د- مرمت و بهسازی آبگیر های اطراف درختان انجیر دیم: این عمل باعث می شود که در زمان بارش باران جریان آب به طرف درخت به راحتی صورت گیرد. 

ه- بهار کنی (سله شکنی) اطراف درختان انجیر: این عمل دارای مزایای زیر می باشد:

- سبب تهویه خاک می شود.

- علف های هرز را از بین می برد.

- مقدار جذب و نگهداری آب بیشتر می شود.

- لارو حشرات مخصوصاً کرم شاخه‌ خوار انجیر در معرض آفتاب قرار گرفته و از بین می روند.

و- شخم: شخم زنی بین ردیف ها در بهار (اردیبهشت ماه) انجام می گیرد.

مراحل برداشت انجیر دیم:

۱- زمان برداشت: انجیر دیم از اوایل مرداد ماه شروع به رسیدن می کند و برداشت محصول انجیر از نیمه دوم مرداد تا اواسط مهر ماه به طول می انجامد. انجیر سبز که به صورت خشک برداشت می شود و معمولاً بر روی درخت نگه داشته می شود تا خشک شود و پس از خشک شدن ریزش می کنند و باغداران هفته ای یکبار اقدام به جمع آوری انجیر از زیر درختان نموده و سپس در محلی به نام اشپنگ ریخته تا خشک شوند. مدت زمانی که انجیر در اشپنگ می ماند بسته به میزان رطوبت انجیر برداشت شده معمولاً ۴-۳ روز می باشد که در این مدت انجیرها در معرض آفتاب قرار داشته تا کاملاً خشک شوند و رنگ آن ها روشن تر می شود. طول مدت برداشت ۴۵ روز می باشد.

۲- وسایل و نحوه برداشت: در این روش برداشت میوه انجیر به تدریج به روی خاک ریزش می کند که به طور مستقیم با خاک و خاشاک تماس پیدا می‌کند. در این خصوص طرحی پیش بینی شده است تا جمع آوری محصول با پهن کردن چادرهایی در زیر درختان انجام می شود به طوریکه میوه با خاک و خاشاک تماس پیدا نکند و از طرفی این روش باعث تسریع در امر برداشت می شود. لازم به ذکر است که استفاده از دستکش و روپوش برای کارگران و سبدهای پلاستیکی برای حمل محصول از محل مختلف باغ به محل خشک کردن پیشنهاد می شود. استفاده از توری های فلزی گالوانیزه نیمه متحرک در محل اشپنگ به جای اینکه محصول در کف اشپنگ که معمولاً سیمانی یا موزاییک فرش شده ریخته شود، به روی این توری ها در معرض نور خورشید قرار گیرد تا تولید محصول به طریقه بهداشتی به بازار مصرف عرضه شود.