فسفر را بیشتر و کامل تر بشناسیم

عنصر فسفر در همه سلولهای زنده گیاهی و حیوانی وجود دارد و جزء عناصر ضروری برای رشد گیاه می باشد به گونه ای که هیچ عنصر دیگری نمی تواند جایگزین آن شود. فسفر برای رشد ریشه بسیار مهم است از این رو سالانه باید قبل از کاشت یا در زمان کاشت محصولات زراعی در منطقه ای که بذر جوانه می زند بکار رود. چون که فسفر در خاک متحرک نمی باشد و برای جذب باید در تماس با سیستم ریشه باشد.

از جمله عوامل اصلی جهت در دسترس بودن میزان فسفر بالا در خاک برای گیاهان شامل: غلظت یون فسفات در محلول خاک و توانایی خاک جهت باز گرداندن آن به محلول خاک در هنگام برداشت توسط ریشه گیاه است. که اصطلاحاً ظرفیت بافری خاک گفته می شود.

نقش فسفر در گیاه:

فسفر، یکی از عناصر حیاتی برای گیاهان میباشد که به اشکال مختلف معدنی و آلی در خاک موجود است. این عنصر در تمام فرایندهای بیوشیمیایی، ترکیبات انرژی زا و در سازوکارهای انتقال انرژی دخالت دارد. اشکال معدنی فسفر در تنظیم pH محیط داخلی سلول های موجودات

زنده نیز نقش دارند. فسفر همچنین در تولید ترکیب های دارای پیوندهای غنی از انرژی نیز نقشی مهم برعهده دارد.

کمبود فسفر سرعت رشد را کند میکند و عملکرد را کاهش میدهد و همچنین اثرات سوء بر کیفیت میوه، دانه و کیفیت آنها میگذارد. در خاک هایی که فسفر قابل جذب آنها پایین است، خاصیت انباری و مقاومت در برابر سرما نیز کاهش می یابد.

فسفر جزئی از ساختار اسید نوکلئیک پیچیده گیاهان است که سنتز پروتئین را تنظیم می کند. بنابراین، P در تقسیم سلولی و رشد بافت جدید بسیار مهم است.

- وجود در ساختار دیواره سلولی گیاهان

- نقش در گرفتن و تبدیل انرژی خورشید به ترکیبات گیاهی

- غلظت فسفر ریشه باعث برقراری تعادل عناصر کم مصرف در برگ می شود.

- توسعه و تحریک شدن ریشه

- افزایش ساقه و استحکام ساقه

- شکل گیری گل و تولید بذر

- یکنواخت تر و زودرس تر شدن محصول

- بهبود در کیفیت محصول

- افزایش مقاومت در برابر بیماریهای گیاهی

شکلهای فسفر خاک:

فسفر در خاک، بسته به ماهیت ترکیباتی که در آن یافت می شود، معمولاً به دو گروه معدنی و آلی تقسیم می شود. جز آلی فسفر در هوموس و سایر مواد آلی که ممکن است با آن آمیخته شده یا نشده باشند یافت می شود. جز معدنی فسفر به صورت ترکیبات بیشماری با آهن، آلومینیوم، کلسیم، فلوئور و سایر عناصر دیده می شود. این ترکیبات معمولاً اندکی در آب حل پذیرند. فسفاتها با رس نیز واکنش می کنند و کمپلکسهای معمولاً حل ناپذیر رس-فسفات تشکیل می دهند. مقدار فسفر معدنی در خاک معمولاً همیشه بیشتر از مقدار فسفر آلی است. البته تنها مورد استثنای این قاعده فسفر موجود در خاکهایی است که بیشتر آلی هستند. به علاوه، مقدار فسفر آلی خاکهای معدنی، به دلیل انباشته شدن ماد آلی در قسمت فوقانی پروفیل خاک، معمولاً در افق های سطحی خاک بیش از خاکهای زیرین است.

علائم کمبود و بیش بود فسفر:

گاهی علائم کمبود فسفر شبیه ازت میباشد. در کمبود فسفر رشد بخش هوایی و ریشه هر دو کند و یا متوقف میشود. برگها کوتاه، باریک و نازک میشوند و در این حالت دمبرگها زاویه کوچکی را با شاخه تشکیل میدهند. رشد طولی گیاه عمودی بوده و شاخه های جانبی کمتر رشد می‌یابند. تعداد برگها کاهش یافته، جوانه ها میمیرند و تعداد شکوفه ها کاهش می‌یابد بنابراین از محصول میوه نیز کاسته میشود.

برگها به رنگ سبز تیره مایل به آبی یا ارغوانی در می‌آیند و گاهی لکه ها و یا نوارهایی به همین رنگ بر روی پهنک برگ ظاهر میشود. رنگ ارغوانی که مربوط به ماده آنتوسیانین می‌باشد از مشخص ترین علائم کمبود فسفر در رختان میوه می‌باشد. کمبود فسفر فعل و انفعالات سوخت و ساز نظیر تبدیل قند به نشاسته را متوقف میسازد و در نهایت آنتوسیانین در برگ تشکیل میشود. علائم کمبود در برگهای پیر مشاهده میشود و برگهای جوان سرشاخه‌ها به رنگ سبز طبیعی باقی می‌مانند. در هنگام کمبود فسفر در بعضی از میوه ها، گوشت میوه نرم و شیره میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن کاهش می یابد.

راههای جلوگیری از کمبود و بیش بود فسفر:

از آنجایی که حرکت فسفر در خاک به سختی صورت میگیرد توصیه میشود در هنگام احداث باغهای میوه و کاشت نهال‌ها حتما بستر کاشت از کودهای فسفاته (در صورت نیاز خاک) استفاده شود. همچنین در باغهای احداث شده و بارور بصورت چالکود و یا کانال کود میتوان از کودهای فسفاته استفاده نمود. مصرف کودهای فسفاته تأثیری بر آفات و بیماریهای درختان میوه نداشته ولی به علت اثر رقابت، در جذب سایر عناصر غذایی مؤثر خواهد بود.

مشکلات مصرف زیاد فسفر:

بر اثر مصرف زیاد فسفر، گیاه دچار مسمومیت فسفری میشود و یا تعادل تغذیه ای گیاه بهم میخورد.

همچنین در اثر مصرف زیاد فسفر به دلیل اثر آنتاگونیستی فسفر با روی، کمبود روی در گیاه بروز میکند.

بهترین عنصری که با فسفر اثر آنتاگونیستی داشته، عنصر روی است که بر اثر مصرف زیاد فسفر در کشور ما کمبود روی، آهن و منگنز تشدید میشود.

اثر بر عناصر کم مصرف:

تأثیر منفی فسفر زیاد بر بسیاری از عناصر کم مصرف متعددی گزارش شده است. از جمله می توان از تجمع عنصر بر در گیاهان نام برد که این تجمع حتی ممکن است منجر به مسمومیت گیاه با بر شود. از طرف دیگر، زیادی فسفر در محیط ریشه موجب کاهش جذب مس در گیاه می شود که ممکن است به علت تأثیر منفی فسفر بر فعالیت میکوریزا باشد. اثر منفی فسفر بر وضعیت آهن در گیاه را به غیر متحرک شدن آهن در خاک، ممانعت از جذب آهن توسط ریشه و جلوگیری از حرکت آهن در گیاه را به ساقه و برگ در شرایط زیادی فسفر ربط می دهند. افزایش غلظت فسفر در محیط ریشه شبدر سفید و سیب زمینی باعث جذب بیش از حد منگنز و در نتیجه سمیت گیاه با این عنصر می شود. در حالی که همین شرایط موجب کاهش جذب منگنز در برنج می گردد. کاهش

غلظت منگنز در برگ گندم را در نتیجه زیادی فسفر گزارش کرده اند.

اهمیت فسفر و روی:

همانگونه که می دانید روی و فسفر دو عنصر مهم در ساختار گیاهان هستند. یکی در فرآیندهای آنزیمی و کیفیت رنگ و طعم میوه و دیگری در تولید بافت های جدید و نیز نقل و انتقال و ذخیره سازی انرژی در گیاهان، نقش اساسی را ایفا می‌کنند. با این وجود براساس قوانین شیمی و آنچه در خاک و مزرعه دیده می‌شود، این دو عنصر اثر رقابتی بر یکدیگر دارند. بدین معنی که وجود یکی، جذب دیگری را محدود می‌کند که همواره باعث ایجاد مشکل در تنظیم تغذیه‌ای گیاه برای کشاورزان می باشد.

عوامل موثر در نگهداری فسفر در خاک:

به دلیل اهمیت نگهداری و تثبیت فسفر در تغییر کارایی فسفر کود مصرف شده، این عوامل و حد تاثیر آنها بر تثبیت به اختصار بررسی می شود.

1 .نوع رس : فسفر در رسهای 1:1 به میزان بیشتری نگهداری می شود تا در رسهای 1:2 خاکهایی که رس کائولینیتی زیاد دارند، مانند خاکهایی که در نواحی گرم و پر باران دیده می شوند ، در مقایسه با خاکهای دارای رس 1:2 مقدار بیشتری از فسفر افزوده شده به خاک را تثبیت یا نگهداری می کنند. حضور اکسید های آبدار آهن و آلومینیم نیز در نگهداری فسفر افزوده شده شرکت دارد.

2 .زمان واکنش: هر چه زمان تماس خاک با فسفر افزوده شده بیشتر باشد مقدار تثبیت نیز بیشتر است. این موضوع در نتیجه تغییرات بعدی فراورده های تثبیت، مانند آبزدایی و تغییر شکل بلور است. یک نتیجه عملی مهم، زمان پس از کاربرد است که در طول آن گیاه بیشترین توانایی را برای بهره وری از فسفر کود افزوده شده دارد.

3 .واکنش خاک: pH خاک یکی از عواملی است که بر بهره وری فسفر اثر می گذارد و کشاورز قادر است به آسانی آن را تغییر دهد.

4. دما: اگر چه سرعت واکنش های شیمیایی با افزایش دما افزایش می یابد، حدود تاثیر این عامل بر تثبیت خاک در شرایط صحرایی به خوبی معلوم نشده است. با این حال خاکهای اقلیم های گرمتر معمولاً بیش از خاکهای مناطق معتدل تر فسفر تثبیت می کنند. این اقلیم های گرمتر موجب ایجاد خاکهایی با مقدار بیشتری اکسید های آبدار آهن و آلومینیم می شود.

5. ماده آلی: به طور کلی پذیرفته شده است که زیر خاک کردن کود دامی یا کود سبز باعث بهبود بهره‌وری محصول بعدی از فسفر می شود. تحقیقات نسبتا جدید نشان داده است که مواد آلی قابلیت جذب فسفر خاک و فسفر افزوده شده را افزایش می دهد.

6 .وضعیت فسفر خاک: در تثبیت فسفر کود افزوده شده به خاک درجه اشباع خاک از فسفر یا مقدار فسفری که قبال به وسیله خاک تثبیت شده است اهمیت زیادی دارد.

در خاکهایی که به مدت چند سال کود فراوان فسفات خورده اند امکان دارد که: 1) مقدار فسفری که به عنوان کود داده می شوند کاهش یابد. 2 ) استفاده از فسفر خاک بیشتر شود .3 ) یا ترکیبی از 1و 2 اجرا شود.

7. قرار دادن کود: هر چه بافت خاک ریز تر باشد نگهداری فسفر کود افزوده شده نیز بیشتر خواهد بود.

انواع کود فسفر:

کود سوپر فسفات ساده (SSP)

مونوآمونیوم فسفات (MAP)

دی آمونیوم فسفات (DAP)

آمونیوم پلی فسفات (APP)

سنگ فسفات (خاک فسفات)

سوپر فسفات تریپل

مونو پتاسیم فسفات

راهکارهای بهبود استفاده از کود فسفر در خاک:

- اصلاح خصوصیات خاک سطحی

- مدیریت خاک سطحی

- مدیریت منابع فسفاته

- بهینه سازی استفاده از کود فسفر از طریق زمانبدی مناسب و مقدار اقتصادی که معمولا این کودها را به صورت ردیفی در هنگام کاشت محصول و یا به صورت پخش در سطح خاک هنگام شخم بکار میروند.