شناخت کامل کنه ها و راه مقابه با آنها

کنه ها متعلق به زیر رده Acari، بوده و به همراه رتیل ها و عنکبوت ها، رده Arachnida، را به وجود می آورند. کنه ها یکی از بزرگترین گروه بندپایان هستتد که به طور کلی به دو نوع گیاهی و جانوری تقسیم میشوند‌. موضوع ما کنه های گیاهی و بررسی مشکل آفرین ترین گونه های آن هاست.

راسته پروستیگماتا، از جمله مشکل آفرین ترین راسته های کنه ها است که به بررسی آن میپردازیم.

این راسته در برگیرنده برخی از مهم‌ترین کنه های گیاهخوار است که به آنها (Plant feeding spider mite) یا کنه های تارتن اطلاق می شود. این کنه‌ها از گیاهان مختلف تغذیه می کنند و تعدادی از گونه های آن‌ها از مهم‌ترین آفات گیاهان به حساب می آیند.

راسته پروستیگماتا در برگیرنده سه خانواده مهم در روی گیاهان است که مشکل آفرین گونه های آن به شرح زیر است.

* کنه ی تارتن دو نقطه ای یکی از مهترین هاست که درختان زبان گنجشک، نارون، اقاقیا، توت زینتی، ارغوان، صنوبر، زیتون تلخ و انواع رز و همچنین گلهای زینتی مانند گل جعفری از میزبان های اصلی این آفت در فضای سبز محسوب می شوند. این آفت همچنین روى اغلب درختان میوه مخصوصا سیب فعالیت دارد و بر اثر تغذیه برگها گردآلود، خشک و تار عنکبوتى می شوند. تارهای ایجاد شده باعث جذب گرد و خاک به خود شده و دور نمای سبز برگ، به نمایی گرد و خاک گرفته تبدیل می شود.

این نوع کنه ها در بهار ابتدا بر روی علفهای هرز فعالیت دارند و با گرم شدن هوا به تدریج به روی پاجوش درختان و گیاه اصلی منتقل می شوند. در طول تابستان بر روی گیاه اصلی (درختان یا گل فصلی) فعالیت می کنند.

در همین زمان تخم خود را در پشت برگ ها و در لابلای پرز برگ و یا تارهای تنیده شده خود قرار می دهند. در شرایطی که هوا گرم شده و رطوبت سطحی گیاه کاهش یابد و گرد و غبار در سطح برگ زیاد شود، زیاد میشوند.

و اما راه های کنترل؛

در بین جانوران شکارگر این آفت میتوان از نوعی کنه شکارگر، بال توری ها و کفشدوزک بدون نقطه نام برد که در تراکم کم آفت، و خصوصا در گلخانه و محیط های بسته موثر می باشد.

از روشهای مبارزه زراعی نیز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1-استفاده از ارقام مقاوم به خصوص ارقامی که دارای برگهای ضخیم و چرمی تری باشند.

2- مبارزه با علفهای هرز و پاجوش زنی درختان در فصل بهار از روشهای کاهش تراکم آفت و تاخیر در خسارت می باشد.

3- آبیاری منظم و شستشوی گیاهان موجب کاهش خسارت می شود.

* یکی دیگر از گونه های مهم زیر رده Acari، کنه قرمز مرکبات است و یکی از آفات مهم مرکبات در ایران و نقاط مختلف جهان محسوب می شود.

کنه قرمز در اثر تغذیه از شیره ی برگ، میوه و شاخه های سبز به ارقام مختلف مرکبات خسارت رسانده و شدت آن روی برگها به مراتب بیشتر از خسارت روی میوه ها است. مانند سایر کنه های گیاهی، این آفت در درجه ی اول در سطح رویی برگهای بالغ (میوه و شاخه های جوان) تغذیه کرده و باعث ایجاد لکه های سفید قابل مشاهده، تخریب مزوفیل و در نهایت ریزش برگ ها می شود.

این کنه چند نسلی بوده و مناسب ترین زمان فعالیت این آفت اوایل بهار (هنگامیکه هوا از سردی رو به گرمی می رود) و اوایل پائیز (هنگامیکه هوا از گرمی رو به سردی می رود) می باشد که بیشترین تراکم را دارد. فعالیت کنه در هوای گرم و سرد بسیار کند و محدود می شود. جهت مبارزه با این آفت مبارزه زمستانه (روغن پاشی زمستانه به همراه کنه کشهای نیسورون و یا سمموم مشابه، بهترین راه است.)

* گونه بعدی تارتن ترکستانی نام دارد. این کنه دامنه میزبانی وسیعی همچون لوبیا، توت فرنگی، پنبه، بادمجان، سویا، نیشکر، آفتابگران، کرچک، شبدر، یونجه و برخی سبزیجات و گیاهان جالیزی از جمله گیاهان میزبان این کنه می باشند. 

کنه زمستان را بصورت ماده های بالغ به رنگ نارنجی روشن در زیر پوسته های درختان آلوده و یا در داخل بقایای درختی و خاکهای سست می گذراند. در اوایل بهار پس از گرم شدن شرایط محیطی، کنه های زمستان گذران پناهگاه های خود را ترک کرده و در روی گیاه میزبان مستقر شده و فعالیت تغذیه خود را شروع  می کنند.

گزارش شده آبیاری بارانی به خصوص در مزارع سیب زمینی و بادمجان، کنترل قابل قبولی بر جمعیت آفت داشته است. کاهش جمعیت این کنه با کاهش درجه حرارت و افزایش رطوبت نسبی و تقلیل تخم هایی که روزانه به وسیله کنه ماده گذاشته می شود انجام پذیر است. همچنین فعالیت دشمنان طبیعی آفت بویژه لارو و حشره کامل کفش دوزک های شکاری ( Stethorus Punctillum وGilvifrons) و همچنین کنه شکارگر (Phytoseiuls Persimis) در محیط گلخانه در کنترل جمعیت موثر هستند.

* کنه زرد سیب؛ فعالیت این کنه در مناطق کوهستانی نسبت به کنه تارتن دو نقطه ای و کنه اروپایی، بیشتر است.از جمله گیاهان میزبان این کنه میتوان به سیب، گلابی، گیلاس، مو و انجیر اشاره کرد.

کنه پس از استقرار در اطراف رگبرگ اصلی، از شیره سلولی تغذیه کرده و تارهایی می تند. برگ درختان مبتلا، پوشیده از تار و در تعداد زیاد آفت برگ ها زودتر از پاییز خزان کرده و روی محصول سال بعد هم اثر می گذارند.

و اما راه های کنترل؛

زراعی: آبیاری منظم باغ حتی در زمان اوج تراکم جمعیت کنه ها، درخت شادابی خود را حفظ کرده و ریزش برگ ها در آنها کمتر می شود. شخم عمیق بعد از خزان برگها با توجه به نحوه زمستان گذرانی، شخم و زیر و رو کردن خاک پای درختان، جمعیت فرم زمستان گذران را کاهش می دهد.

بیولوژیکی: از دشمنان طبیعی این آفت میتوان به کنه های شکارگر خانواده Phytoseiidae و کفشدوزک Stethorus gilvifrons اشاره کرد.

شیمیایی: در باغاتی که انبوهی جمعیت در اواسط تیر اتفاق می افتد می توان از کنه کش های مختلف استفاده کرد.

* کنه قهوه ای پابلند سیب؛ این کنه در تمام مناطق دنیا یافت می شود. کنه قهوه ای پا بلند سیب احتمالا در اغلب مناطق میوه خیز کشور شیوع دارد و خسارت این آفت به درختانی همچون گلابی، گیلاس، هلو، آلو، گیلاس ترش، گردو، شبدر، انگور، زردآلو و بادام وحشی گزارش شده است.

این کنه دیواره سلول های بافت پارانشیمی و اسفنجی را پاره کرده و مواد داخل سلول را می مکد. پس از تغذیه، هوا داخل سلول شده و باعث بالا رفتن میزان تبخیر می گردد. برگهای مورد حمله قهوه ای یا برنزی شده و در صورت بالا بودن انبوهی جمعیت و شدت خسارت برگها می ریزند.

برای مبارزه تلفیقی میتوان از روغن های زمستانه و بکارگیری دشمنان طبیعی بویژه تریپس شش نقطه ای در کاهش جمعیت آفت استفاده کرد.

* کنه قهوه ای گندم؛ خسارت این آفت بیشتر مربوط به مرحله پنجه زنی و قبل از ساقه رفتن می باشد و در این مراحل با تغذیه از برگهای گندم باعث ضعیف شدن بوته و کاهش تعداد پنجه می شود. این کنه نسبتا درشت بوده و با چشم غیر مسلح قابل دیدن است. دارای حرکات سریع بوده و با تکان دادن بوته ها حرکت می کنند. برگهای بوته در اثر تغذیه کنه ها زرد و روی سنبلچه ها لکه های رنگ پریده ای ایجاد می گردد. بوته های آلوده ضعیف و طول سنبله ها کوتاه است. 

چون دوره فعالیت این آفت پاییز و زمستان است و در این موقع سال دشمنان طبیعی فعال نیستند به نظر می رسد اکثر دشمنان طبیعی این آفت از زیر رده کنه ها باشند که در این فصل سال جمعیت حداکثری دارند. با این وجود دو گونه عنکبوت، لارو یک گونه کفش دوزک و سنین مختلفی از یک گونه سن از خانواده Anthocoridae و کنه های شکارگر A.marginatus Wainestein و یک گونه تریپس از خانواده Thripidae به عنوان عامل کنترل کننده گزارش شده اند.